Doktor ve Özel Hastanelerin Reklam Yasağı

Ticaret Bakanlığı Tüketicinin Korunması ve Piyasa Gözetimi Genel Müdürlüğü’ne bağlı Reklam Kurulu, her ay aldığı kararlara ilişkin kapsamlı bir bülten yayınlar. Bu bültende o ay içerisinde Kurul tarafından verilen kararlara ilişkin detaylar yer alır. İstisnasız her ay bu bültenin büyük bir kısmını doktorlar ve özel hastaneler tarafından yapılan reklamlara ilişkin cezalar oluşturmaktadır. Bu yazıda, sağlık sektörüne ilişkin reklam yasağının kapsamını ve Reklam Kurulu’nun bakış açısını somut örnekler üzerinden tartışacağız.

1. Reklam Yasağı

Doktorların reklam yapıp yapamayacakları meselesi felsefi ve sosyolojik yanları olan tarihsel bir tartışmadır. Dünyadaki ülkelerin büyük bir çoğunluğunda doktorların reklam yapmaları etik dışı ve hukuka aykırı kabul edilmektedir. ABD’de de 1975’e kadar devam eden yasak, Federal Ticaret Komisyonu’nun (FTC) Amerikan Tıp Birliği’nin (AMA) doktorlara yönelik reklam yasağı uygulamasının hukuka aykırı olduğuna hükmetmesi ile ortadan kalkmıştır. AMA, bu karara sert tepki göstermiş, doktorluk mesleğine göre reklamın profesyonelliğin antitezi olduğunu, doktorların hasta isteyemeyeceğini, bir hastanın reklam temelinde değil, ihtiyaç temelinde doktora gitmesi gerektiğini savunmuştur.

ABD’deki uygulamaya rağmen Avrupa Birliği ve Türkiye’deki mevzuat halen muhafazakardır. Ülkemizde yürürlükte olan Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, Tıbbi Deontoloji Tüzüğü, Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik ve Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğine göre doktorların ve diş hekimlerinin açıklayıcı bilgileri paylaşmanın haricinde reklam yapması açık bir şekilde yasaktır.

2. Yasaklar ve İstisnalar

Mevzuata göre doktorlar ve diş hekimleri, tanıtım ve ilanlarda ancak ad ve soyadı ile adresini, uzmanlığını,akademik ünvanını ve muayene gün ve saatlerini yazabilir. Özel hastaneler ise tıbbî deontoloji ve meslekî etik kurallarına aykırı şekilde, insanları yanıltan, yanlış yönlendiren ve talep yaratmaya yönelik, ruhsatında yazılı uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıran, diğer hastaneler aleyhine haksız rekabet yaratan davranışlarda bulunamazlar ve bu mahiyette tanıtım yapamazlar.

Sonuç olarak mevzuatın sağlık sektöründen beklediği tanıtımlar, açıklayıcı ve bilgilendirici olmaktan öteye geçmemeli ve talep yaratmaya yönelik olmamalıdır. Reklam Kurulu da sağlık sektörüne ilişkin reklam yasağını şu şekilde açıklamaktadır:

(…..) sağlık alanında yürürlükte bulunan mevzuat gereği, tabiplerin ve diş tabiplerinin sadece isimlerini, Tıpta Uzmanlık Tüzüğü’ne göre kabul edilmiş olan ihtisaslarını, akademik unvanlarını, hasta kabul ettikleri mahalile muayene saatlerini bildiren ilanlar verebilmeleri mümkün iken; bunun haricinde her ne surette olursa olsun reklam ve ilan vermelerinin çok açık ve kesin biçimde yasak olduğu;

Yine, sağlık alanında faaliyet gösteren kuruluşların, tabi bulundukları mevzuat gereği, yalnızca açılış bilgileri, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilecekleri ve ilan verebilecekleri, bunların dışında, talep yaratmaya yönelik açıklamalara ve yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere yer verilemeyeceği hüküm altına alındığı;( …) Reklam Kurulu D. 2020/3865, T. No. 315, T. 9.11.2021

3. Uygulamada Reklam Yasağı

Sokaklarda, televizyonlarda, yazılı basında ve özellikle sosyal medyada reklam yapan doktorları ve özel hastaneleri görenler, mevzuatta katı bir reklam yasağının öngörüldüğüne şaşırmış olabilir. Gerçekten de herhangi bir sosyal medya uygulamasında, herhangi bir mal veya hizmet reklamından farklı olmayan sağlık reklamlarına rastlamak mümkün. Bu reklamlarda ileri sürülen iddiaların da sonu yok. Peki bu nasıl mümkün oluyor?

2000’lerin başından itibaren özel hastanelerin sayısı %100 artmış ve toplam hastaneler arasındaki payı bir hayli büyümüştür. Bunun yanında “sağlıklı yaşam” kültürünün yaygınlaşması, sağlık turizminin büyümesi, estetik kaygıların artması ve neticede sosyal medyanın patlaması ile 1975’de Amerikan Tıp Birliği tarafından ileri sürülen tıp etiği tartışmaları eskide kalmıştır. Mevzuat oldukça katı olmasına rağmen, uygulamada denetim ve cezalar sınırlı kalmaktadır. Ancak doktorlar ve özel hastanelerin bu kadar katı bir mevzuat karşısında halen çok dikkatli olması gerekmektedir. Çünkü uyuşmazlık Reklam Kurulu’nun önüne geldiğinde çok büyük bir ihtimalle ceza uygulanmaktadır.

Örneğin Reklam Kurulu, her ay yaptığı, 09.05.2023 tarihli rutin toplantısında, reklam yasağını ihlal etmeleri nedeniyle 20 doktora reklamları derhal durdurma cezası, 2 doktora da 347.128 TL tutarında idari para cezası verilmiştir. Bunun yanında yine 4 özel hastaneye çeşitli tutarlarda idari para cezası, iki özel hastaneye ise durdurma cezası tesis edilmiştir.

4. Reklam Kurulu’nun Yaklaşımı

Bu bölümde Kurul’un reklam yasağının ihlali olarak gördüğü bazı somut örnekleri aktarmaya çalışacağız. Bu kararlardan anlaşılacağı üzere herhangi bir doktor ya da özel hastanenin Kurul’un incelemesine tabi olması halinde, reklam yasağı nedeniyle ceza almaları çok büyük bir olasılıktır.

“Hasta görüşleri” başlığı altında hastaların teşekkür, övgü ve onay niteliğindeki ifadelere yer verilmesi. Reklam Kurulu, D. 2019/11267, T. No. 305, T. 12.1.2021
“SGK hastalarından muayene farkı alınmamaktadır.” Reklam Kurulu, D. 2011/1129, T. No. 198, T. 20.3.2012
%30 İndirimli (…) Dolgu&Botoks Kampanyası Reklam Kurulu, D. 2021/5906, T. No. 321, T. 17.5.2022
Türkiye’nin en iyi hastanelerinde kaliteli ve güvenilir sağlık hizmetini denemeye davet ediyor. Anlaşmalı olduğumuz son teknolojiyle donatılmış hastaneler, klinik ve sağlık merkezleri, dünyaca ünlü akademik unvan sahibi doktorlarımız, misafirperver çalışanlarımız ile sizlere en iyi sağlık hizmetini sunmayı kendimize görev bildik. Reklam Kurulu, D. 2015/1860, T. No. 247, T. 12.4.2016
“En İyilerle En İyi Hizmet” Reklam Kurulu, D. 2012/652, T. No. 224, T. 13.5.2014
ÜNLÜLERİN DOKTORU Ünlü futbolcu X de dahil olmak üzere birçok ünlü isme saç ekimi işlemini gerçekleştiren Dr. Y’nin bu konuda Kocaeli’den de hastaları var. Reklam Kurulu, D. 2015/1853, T. No. 247, T. 12.4.2016
Hacamat, çok eski yıllardan günümüze gelmiş kıymetli nimetlerden biridir. Tüm bedenin zinde olabilmesi ve sağlıklı kalması için uygulanan nadir biruygulamadır. Modern tıp tarafından da desteklenen hacamat, Peygamber Efendimiz (sav)’in kendi sağlığı için kullandığı ve ümmetine de tavsiye ettiği birtedavi şeklidir. Reklam Kurulu, D. 2021/3762, T. No. 320, T. 12.4.2022

5. İdari Para Cezaları ve Disiplin Yaptırımları

Mevzuata aykırı hareket edilmesi halinde Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 77. maddesi uyarınca durdurma veya aşağıda belirtilen idari para cezaları uygulanabilir:

Yerel düzeyde yayın yapan televizyon kanalı aracılığı ile gerçekleşmiş ise 69.411 TL
Ülke genelinde yayın yapan televizyon kanalı aracılığı ile gerçekleşmiş ise 1.388.526 TL
Yerel düzeyde veya uydu üzerinden yayın yapan radyo kanalı aracılığı ile gerçekleşmiş ise 34.701 TL
Ülke genelinde yayın yapan radyo kanalı aracılığı ile gerçekleşmiş ise 347.128 TL
Uydu üzerinden yayın yapan televizyon kanalı veya internet aracılığı ile gerçekleşmiş ise 347.128 TL
Kısa mesaj aracılığı ile gerçekleşmiş ise 173.553 TL
Diğer mecralar (ilan panosu gibi) aracılığı ile gerçekleşmiş ise 34.701 TL.

Ayrıca doktorlar ve özel hastaneler için kendi mevzuatlarında yer alan disiplin yaptırımları da uygulanabilir.

KAYNAKÇA:

ÖZDEMİR, S: Sağlık Hizmetlerinde Reklama Yönelik Sınırlandırmalar ve Hukuki Sonuçları, TAAD, Yıl:9, Sayı:34 (Nisan 2018)

NY Times – F.T.C. Charges Illegality In Curb on Doctors’ Ads (1975)

Reklam Kurulu Karar Bültenleri

Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllıkları – 2021